برنده این رقابت ناعادلانه کیست؟

فیلترینگ گسترده اینترنت ایران در مهرماه و بسته شدن اغلب پلتفرم‌های پیام‌رسان و شبکه‌های اجتماعی خارجی، دوباره این مسئله را پیش‌روی کسب‌وکارها قرار داده است که روی کدام پلتفرم‌ها سرمایه‌گذاری کنند: پلتفرم‌های بومی و داخلی یا پلتفرم‌های فیلترشده خارجی؟
پلتفرم‌های مشابه داخلی به زعم کارشناسان و تجربه مخاطبان، خام، ناقص و همراه با مشکلات فنی هستند و در بیشتر موارد، نمی‌توانند نیازهای کامل کاربران را برطرف کنند. از طرفی، درباره قابلیت اعتماد و مالکیت آن‌ها حرف و حدیث‌های زیادی مطرح است و بسیاری از کاربران به علت شفاف نبودن توسعه‌دهنده و سرمایه‌گذار آن‌ها، حاضر نیستند به این پلتفرم‌ها کوچ کنند.
در آن سو، هر روز دسترسی به پلتفرم‌های خارجی سخت‌تر و حلقه فیلترینگ تنگ‌تر می‌شود و کاربران کمتری می‌توانند به پلت‌فرم‌های معروف جهانی دسترسی داشته باشند. ضمن اینکه برای کسب‌وکارها، فعالیت در پلتفرم‌هایی که از سوی حاکمیت به رسمیت شناخته نمی‌شوند؛ با موانع و مشکلات قانونی همراه است و سرمایه‌گذاری روی آن‌ها برای آینده، کاملا مبهم است.
آمارها نشان می‌دهد که فیلترینگ سال‌های گذشته، نتوانسته از محبوبیت پلتفرم‌های جهانی بکاهد یا به رشد و بلوغ پلتفرم‌های داخلی کمکی بکند. براساس یک آمار غیررسمی اردیبهشت ۱۴۰۱؛ مجموع کاربران پیام‌رسان‌های ایرانی سروش‌پلاس، آی‌گپ، ایتا، بله و گپ به ۱۷ میلیون کاربر ثبت‌نامی می‌رسد؛ و می‌دانیم همیشه کاربران فعال کمتر از این مقدار است.
آخرین نظرسنجی ایسپا در خرداد ۱۴۰۱ نیز می‌گوید روبیکا 5.7% ، ایتا 4.6%، سروش 3.6%، بله 2.2%، و آی‌گپ 1.8% از کاربران ایرانی را میزبانی می‌کنند.
در همین نظرسنجی، واتساپ با 71.1% کاربر، به‌عنوان پرکاربرترین پیام‌رسان ایرانی معرفی شده و دومین پیام‌رسان پراستفاده ایرانیان، تلگرام با 31.6% کاربر بوده است.
در واقع، تجربه فیلترینگ تلگرام نشان داده است که کاربران ایرانی به پلتفرم‌های داخلی کوچ نکرده و پس از یک بازه زمانی کوتاه‌مدت، دوباره همگی به تلگرام بازگشته‌اند؛ به طوری که اکنون بیش از ۴۵ میلیون کاربر ایرانی در تلگرام فعال هستند. البته، باید توجه داشت که تا حدودی داستان واتساپ و اینستاگرام با تلگرام متفاوت است و صدها هزار کسب‌وکار ایرانی روی این دو پلتفرم فعالیت و تجارت الکترونیک دارند و نمی‌توانند منتظر بمانند تا آمار مخاطبان‌شان ریزش داشته و پس از مدتی دوباره بازگردند. نکته دیگر اینکه شاید بتوان با اغماض ، پیام‌رسان ایتا را جایگزین تلگرام و واتساپ دانست ولی تقریبا هیچ پلتفرم داخلی همتای اینستاگرام، وجود ندارد و روبیکا اصلا در حد و قامت اینستاگرام نیست؛ موضوعی که مدیران وزارت ارتباطات نیز بر آن مهر تایید زدند.
همه این واقعیت‌ها، انتخاب یک بستر ارتباطی و شبکه اجتماعی را برای کسب‌وکارها و فعالان فضای مجازی، دشوار و پیچیده کرده است ولی دیر یا زود مجبور خواهند بود دست به انتخاب و تصمیم‌گیری سخت بزنند.